Салалардағы стандарттау.
Лекция мақсаты:
Лекция сұрақтары:
1.    Стандарттау және қоршаған  ортаны қорғау.
2.     Стандарттау және маркетинг.
3.    Қызметті стандарттау.
4.     Стандарттаудың метрологиямен, сертификаттаумен және сапа менеджментімен байланысы.
Лекция мазмұны
Соңғы уақытта экология мен қоршаған ортаны қорғау мәселесі ең керекті, қолға тез алатын проблема болып отыр. Экологиялық жағдайлар дүние жүзі қауымдастығының түбегейлі мәселесі болып отыр, бұл дегеніміз-дүние жүзілік кәсіпорындардан шығатын экологиялық таза емес, газдарды шығаруды  азайту керек деп Киота протоколына қол қойып дайындалған болатын. 
Кейбір шет мемлекеттерде  ауаға тарайтын газдардың, дыбыстардың, электромагниттік жарықталудың деңгейлік өте қатал қадағалап отырады. 
Бұның барлығы стандарттау аумағында қаралады, кейбір бөлігі экология және табиғатты қорғауға негізделеді. 
Еуропа елдерінде экология туралы 90 директивалар қабылданады. Бұл директивалардың ең негізгісі төмендегідей:
-Еуропалық Одақтың бас саясаты бойынша директива-өндіріс орнының  ластануының бағасының қанша тұратынын тексеру, өндіріс орындарының жобасының табиғатқа тигізетін әсерінің бағасын білу;
-Су бойынша -өзендерді, теңіздерді, көлдерді және басқа да су қоймаларын сақтау, ауыз суының сапасын қадағалау, су қоймасына өндіріс орындарының қалдықтарының түсуіне кедергі жасау, судағы өсімдіктер мен жәндіктерді қорғаудың жолын қарастыру.
-Қалдықтар бойынша-ағын суды тазалау, қоқыстарды утилизациялау, қауіпті заттарды тасымалдау, оларды сақтау және көзін жою;
-Дыбыстар бойынша- өндіріс орындарындағы қондырғылардың тербелісін, дірілін, қатты дыбыс шығаруын азайту, авто көліктер мен тұрмыстық қондырғылардың шуын азайту;
-Ауа және өндіріс  орындарының тәуекелділіг бойынша-кейбір заттарды қолдануды азайту, ауа бассейннің тазалығын қорғау, ауадағы қауіпті заттарды нормасынан асып кетпеуін қадағалау.
Экологиялық басқару техникалық комитетінің құрамында 7 комитет және 2 жұмысшы топ жұмыс істейді.Олардың қызметі келесі жұмыстарды қамтиды:
1)    экологиялық басқару жүйесін құру;
2)    экологиялық аудит;
3)    экологиялық таңбалау;
4)    экологиялық сипаттамаларға баға беру.
Комитеттің жұмысының нәтижесі –бұл халықаралық ИСО сериялы стандарттарды қабылдауы.
14000 сериялы стандарттар негізін қалаушы және нормативті болады. Негізін қалаушы стандарт ИСО 14001 «Система управления в области охраны окружающей среды. Руководство по применению» және стандарт ИСО 14004 «Системы управления в области охраны окружающей среды. Общее руководство по принципам, системам и сопутствующим технологиям» (бұл стандартта қоршаған ортаны қорғауды ұйымдастыру нұсқаулары, тіркеу және сертификаттау қарастырылған). Нормативтік стандарттарда қоршаған ортаны қорғау шараларын басқару жүйесіне талаптар анықталған. Еуроодақта өнімнің экологиялық қауіпсіхз деген белгі енгізілген. Ол тұтынушыларға өндірілген өнімнің экологиялық тұрғыдан таза екенін хабарлайды. 
Ішетін тамақтаға, сусындар мен дәрі-дәрмектерге белгі қойылмайды, егер құрамында қауыпті заттардың құрамы аз болатын, тек қажетті мөлшерде ғана бар.
Экологиялық стандартқа ИСО үлкен  рөл атқарады. 
1993 жылы оның құүрамына «экологиялық басқару» атты техникалық комитет құрылды. Осы жұмыстың нәтижесінде ИСО 14000 сериялы қоршаған ортаны қорғау халықаралфық стандарты қабылданды.  
Стандарттау және маркетингтік зерттеулер
Маркетингтік зерттеулер –бұл өнім сапасын қамтамасыз етудегі керек зерттеулер, ал стандарттау сапаны басқарудың бір құралы. Сондықтан стандарттау мәселесін сапа басқарудан және маркетингтен тыс қарастыра алмаймыз. 
Маркетингтік зерттеу нысандары бұл-тауар, тұтынушы, нарық сыйымдылығы, сұраныс, бәсекелестік жағдайлары, нарық сегментациясы. 
Осы зерттеурлердің ең маңыздысы бұл-нарық сыйымдылығын анықтау (1 жылда сатылған тауар көлемі), осының арқасында осы нарықта тауардың қанша көлемін сатуға болатынын білу. Осы негізгі факторлар қарастырылғаннан кейін, тауар сапасының көрсеткіштерін белгілеу, бұл тікелей сапаны басқару және стандарттауға қатысты мәселе.
    Келесі зерттеулер бұл тауар бәсекелестігіне талдау жасау. Бәсекелестікке беру үшін келесі факторлар қарастырылады-техникалық, технико-экономикалық, ұйымдастырушылық-коммерциялық.
    Маркетингтік зерттеулерде баға саясаты, жарнама, сату әдістерін жақсарту, сонымен қатар келесі сұраныс факторлары демографиялық (халық саны, туу деңгейі, жас құрамы); әлеуметтік (халықтың білім деңгейі, мамандық құрамы); психологиялық (сату мотивациясы, сатып алу мақсаты) бойынша зерттеулер жүргізіледі. Сұраныс характерін білу керек (өсетін, тұрақсыз).
    Нарықтағы бәсекелестік компанияларды және нарықтағы бәсекелестікті білмейінше жоғары бәсекелі тауарды дайындау мүмкін емес. Қазіргі нарыққа баға бәсекелестігі тән емес, қазіргі нарықта сапа бәсекелестігі болып жатыр. Бағалық емес бәсекелестікке  тауардың келесі көрсеткіштері жатады:
1)    сапа және сенімділік
2)    жақсы дизайн
3)    техникалық-экономикалық көрсеткіштері
4)    жоғары экологиялық көрсеткіштері
5)    өнім қауіпсіздігі.
Нарықты кешенді зерттеу тиімді сапа бағдарламасын дайындауға, ал өнім сапасын   басқару жүйесіне тұтынушы проблемаларын шешуге мүмкіндік береді Сапа жүйесін басқару жүйелі,тұтынушының  өзгеретін сұранысына жауап бере алатын болу керек.
Маркетингте тауар ғана емес, сонымен қатар маркетинтік зерттеулер де стандартталуы керек. Маркетинтік зерттеулерді стандарттаудың мақсаты-нарықты зерттеу әдістерін оптимизациялау және процедураларды унификациялау. 
Қызмет көрсету саласындағы стандарттау  келесі қызметтерді қамтиды:
1)    қонақ үй шаруашылығы
2)    туризм
3)    жүк және адамдарды тасу қызметі
4)    байланыс
5)    білім беру
6)    банк қызметі.
Стандарттаудың нысаны ретінде қызметті стандарттау өте қиын, себебі қызметтің барлық сипаттамаларын санай алмаймыз.Бірақ қызметтер бойынша стандарттау жұмыстары жүргізіледі. Мысалы:  ИСО ұйымы химиялық тазалау, банк қызметтері үшін халықаралық  стандарттар дайындайды, басқа халықаралық және аумақтық ұйымдар  (европалық автотуризм ұйымы, Дүниежүзілік туризм ұйымы, Халықаралық темір жол одағы) өздерінің салалары бойынша  қызметтерді стандарттау жұмыстарын жүргізеді.
 Қызметтерді стандарттау бойынша негізгі аспектілер  бұл-жіктеу, терминология, шартты белгілер, жалпы техникалық нормалар, талаптар.  Қызметтердің стандарттарын гармонизациялау үшін  ИСО 9004.2 «Общее руководство качеством и элементы системы качества. Часть 2: Руководящие указания по услугам». Осы стандартта  қызмет сапасының сипаттамалары бойынша 2 топ көрсетілген: сандық және сапалық.
Әрбір қызмет түрінінің сапасына  нақты талаптарды дайындау үшін қызмет көрсеткіштерін  жинақтайды. Келесі талаптар бойынша қызмет түрлеріне  стандарт дайындалады: қауіпсіздік, сенімділік, қызмет көрсету мәдениеті, функционалдық қолднылуы. 
Қызметтер 4 сипат бойынша жіктеледі:
1) таралу облысы 
2) қолданылуы
3) тұтыну характері
4)  қызмет көрсету жағдайы   

Өзін-өзі бақылау сұрақтары
1.Экологиялық стандарттау бойынша халықаралық тәжірибе
2.Қазақстандағы экологиялық жағдай
3. Экологиялық стандарттаудағы ИСО-ның ролі
4. Экологиялық менеджмент жүйесі

Ұсынылатын әдебиеттер
1.    «Стандарттау, метрология және сертификаттау». Оқулық/ Т.М.Мендебаев, Е.С.Асқаров, Ә.Ө.Ермекбаева, И.Ж. Жаханова-Алматы:ЖШС РПБК «Дәуір», 2011-368б
2.    «Стандарттау» .Оқулық.-Алматы:ЖШС «Нур-Принт», 2005-288б
3.    «Өзара ауыстырымдылық, стандарттау, сертификаттау негіздері және техникалық өлшеу, сапа. Сапа менеджменті» М.Самсаев, И.Самсаев, Б.Жүнісбаев-Алматы: «Бастау» баспасы, 2008-262б
4.    Махамбетова Ж.Ж. Стандарттау, сертификаттау және метрология негіздері  : Оқу құралы / Ж. Ж. Махамбетова. - Алматы : Экономика, 2008. - 144 б.